253 rocznica Konferedacji Radomskiej

23 czerwca 1767 r. Zawiązała się Konfederacja Radomska. Konfederacja (łac. confoederatio, związek) był to związek zbrojny zawiązywany przez duchownych, szlachtę i miasta w celu realizacji własnych intencji lub w zastępstwie władzy państwowej, tworzony w Polsce i na Litwie w wiekach XIII-XIX. Jej genezy należy szukać w średniowiecznym prawie oporu (łac. ius resistendi) przeciwko władcy. Charakterystyczną cechą konfederacji była przynależność imienna.

Spis jej członków sporządzano w akcie jej zawiązania. Jako że zawiązanie następowało dla realizacji z góry określonego celu, konfederacja miała charakter czasowy. Konfederacja radomska zawiązana 23 czerwca 1767 roku w Radomiu, pod osłoną wojsk rosyjskich pułkownika Wasilija Carra w obronie dawnego ustroju Rzeczypospolitej, powstała w reakcji na zawiązanie konfederacji innowierczych (słuckiej i toruńskiej). 3 sierpnia 1767 roku została wznowiona w Warszawie, trwała do 15 grudnia 1767 roku. Powołana została z poduszczenia posła rosyjskiego, Nikołaja Repnina, w celu przeprowadzenia równouprawnienia innowierców, przywrócenia dawnych swobód szlacheckich i narzucenia gwarancji rosyjskich.

Popierana przez opozycję magnacką (Potoccy) i skierowana przeciwko reformom króla Stanisława Augusta Poniatowskiego. Celem radomian było pognębienie Familii Czartoryskich przez odsunięcie jej od wpływu na rząd Rzeczypospolitej, skompromitowanie Stanisława Augusta wobec Rosji i narodu, przywrócenie wpływu stronnictwa hetmańskiego, dokonane przy pomocy wojsk rosyjskich, uznanych za pomocnicze i przyjacielskie. Marszałkiem konfederacji generalnej został Karol Radziwiłł Panie Kochanku, marszałkiem litewskim był Stanisław Brzostowski, sekretarzem Marcin Matuszewicz. Akces do niej zgłosiło (prawdopodobnie) 74 000 szlachty.

Jednakże faktycznym jej przywódcą stał się poseł rosyjski Nikołaj Repnin, który nakazał konfederatom podporządkować się Stanisławowi Augustowi i wysłać polskich delegatów do Katarzyny II z prośbą o gwarancje dla ustroju Rzeczypospolitej. Przyjmuje się, iż Repnin był autorem owego adresu do carycy. Obrady i akces do konfederacji generalnej w Radomiu odbywały się w obliczu przymusu wojsk rosyjskich. Przed ratuszem, gdzie zebrali się konfederaci zaciągnięto baterię dział rosyjskich, płk Carr osobiście zmuszał opornych członków konfederacji do składania deklaracji zgodnych z wolą Nikołaja Repnina. Ostatecznie akt konfederacji generalnej podpisało bez zastrzeżeń jedynie kilku jej członków, większość przy akcesie czyniła pewne zastrzeżenia. W 1767 roku pod węzłem konfederacji radomskiej zwołano sejm delegacyjny, który zahamował reformy sejmu konwokacyjnego uchwalając Prawa kardynalne, a z Rzeczypospolitej uczynił protektorat rosyjski.